Wie zit er op De Stoel van de Toekomst?
Pak de stoel, investeer in de sector en verzamel verhalen – Tekst: Sandra Jongenelen
De grote onderwerpen die ook buiten de kunst- en cultuursector op de agenda staan, kwamen ruimschoots aan bod tijdens het Paradisodebat, de traditionele afsluiting van de Uitmarkt in Amsterdam. Het ging over culturele diversiteit, vertrouwen en nieuwe verhalen. Organisator Kunsten ’92 had kunstenaars en cultuurwoordvoerders in de Tweede Kamerleden gevraagd na te denken over ‘de waarden die wij willen overdragen aan toekomstige generaties’. En dus lagen metavragen ter tafel. Hoe willen we dat de samenleving eruit gaat zien? En wie zit er op de stoel van de toekomst?
Met: Anoek Nuyens (theatermaker), Abdelkarim El-Fassi (producent en regisseur) en Gijs Scholten van Aschat (aankomend voorzitter van de Akademie van Kunsten, acteur). En cultuur-woordvoerders in de Tweede Kamer: Corinne Ellemeet (GroenLinks), Michel Rog (CDA), Peter Kwint (SP), Dilan Yesilgöz (VVD), Vera Bergkamp (D66) en Kirsten van den Hul (PvdA). Onder leiding van Lex Bohlmeijer (o.a. Radio 4).
Sommige deelnemers lardeerden hun verhaal met filosofische bespiegelingen. ‘Op hoog niveau met elkaar borrelen’, zo vatte een bezoeker de bijeenkomst na afloop samen. Toch was het meer dan dat. Het ging ook veelvuldig over het nu. Over geld vooral, een onderwerp dat op het bord ligt bij de formateurs en waarover sommige politici in afwachting van een regeerakkoord volstonden met het oplepelen van verkiezingsbeloftes.
Investeren
Acteur Gijs Scholten van Aschat, per 1 september 2017 ook voorzitter van de Akademie van Kunsten, wees op de rol van de overheid in andere sectoren. Bij de bankencrisis pompte het Rijk er miljarden in. En ook tijdens crises bij de woningcorporaties en de landbouw kwam Den Haag met geld over de brug. Dat gebeurde onder het mom van: we nemen onze verantwoordelijkheid en investeren.
Na het schrappen van een derde van de cultuurbegroting vindt hij het nu tijd dat bewindslieden hun verantwoordelijkheid nemen. Dit is hét moment om in de kunst- en cultuursector te investeren. ‘De € 200 miljoen die eerder uit ons is geperst, heeft een overschot van € 13 miljard opgeleverd. We kijken reikhalzend uit naar het rendement op onze investering. Als we iets hebben geleerd van de laatste vier jaar dan is het ‘voor wat hoort wat’.’
Tekst Gijs Scholten van Aschat Paradisodebat 2017
Visie
Tweede Kamerlid Vera Bergkamp (D66) die cultuurwoordvoerder Alexander Pechtold verving, reageerde enthousiast. ’Als Gijs iets zegt, wil ik altijd ‘ja’ zeggen.’ Maar de politieke werkelijkheid verloor ze niet uit het oog. De prijskaartjes worden aan de formatietafel verdeeld, niet tijdens het Paradisodebat.
Scholten van Aschat schetste het toneellandschap, waar in de jaren tachtig zo’n vierhonderd mensen in vaste dienst werkten. Nu
blijft het aantal steken onder de vijftig. Flexwerken is het toverwoord. Slechts enkele acteurs overleven in de ratrace die al op de academies begint. Dat bracht hem op het collectief, een alternatief onder toneelmakers die zich afzetten tegen de ieder-voor-zich-mentaliteit. Een dirigent of regisseur ontwikkelt samen met zijn mensen een koers en maakt van het ensemble meer dan de som van de individuen. Ze delen een visie die, zo zei hij, volgens demissionair premier Rutte gelijk staat aan ‘een olifant die het uitzicht belemmert’.
De Stoel van de Toekomst
Symbool voor de toekomst stond mooi uitgelicht op de tribune De Stoel van de Toekomst. Het rode meubelstuk was ontleend aan een sprookje van Jan Terlouw. In Het Hebzuchtgas schrijft hij: ‘Als we vergaderen over belangrijke zaken, als we belangrijke besluiten nemen, wij samen, maar ook in onze bedrijven, zetten we er altijd een lege stoel bij. Dat is de stoel voor de mensen die er nog niet zijn, voor de toekomstige generaties. De stoel van de toekomst.’ Met die lege stoel in het vizier hielden drie kunstenaars elk een verhaal waarop zes politici in tweetallen reageerden.
Nederlandse DNA
‘De lege stoel gaat over mij’, zei Abdelkarim El-Fassi. De wieg van de film- en documentairemaker stond in Zeeland, zijn ouders emigreerden erheen vanuit Marokko. Hij vertelde over zijn eerder gemaakte documentaire met zijn vader in de hoofdrol. En in vervolg daarop de voorstelling die begin oktober in première gaat: Toen ma naar Mars vertrok. Die verhalen zijn ook bouwstenen van de samenleving, maakte hij duidelijk. Zijn missie: die verhalen in het Nederlandse DNA krijgen. Dat pleidooi viel in goede aarde bij GroenLinks-politica Corinne Ellemeet. ‘Wie zijn wij? En vertegenwoordigt de cultuursector wel iedereen?’
Pak de stoel
Haar collega Dilan Yesilgöz – Zegerius (VVD) voelde zich persoonlijk geraakt door El-Fassi’s verhaal. Op haar achtste vertrok ze met haar moeder en zusje als vluchteling naar Nederland. Het Tweede Kamerlid werd in Ankara geboren en merkt dat ze ‘continu dingen moet uitleggen’. Ook haar verhaal hoort erbij, zei ze. Ze stak El-Fassi een hart onder de riem. Terwijl de documentairemaker zich afvroeg in hoeverre mensen óp de stoel bereid waren hun plaats af te staan, adviseerde zij hem de stoel te pákken. ‘Het zou gemakkelijker kunnen maar zo werkt de wereld niet’, voegde ze eraan toe.
Codes
Directeur van de Museumvereniging Siebe Weide vertelde namens de stuurgroep Code Culturele Diversiteit dat het ministerie heeft besloten de code verder toe te passen. ‘Met een stevig programma de komende vier jaar.’ Hij sprak vanuit de zaal, waar volgens El-Fassi twee Marokkanen zaten. ‘En die heb ik uitgenodigd.’ De deuren moeten open, onderschreef Jan Zoet, voorzitter van Kunsten ’92. Als directeur van de Theaterschool in Amsterdam maakt hij de generatie van de toekomst dagelijks mee. ‘Ze komen eraan, en hele goede.’ Vanuit de zaal lichtte Anne Breure ook de Fair Practice Code toe. De Code is bedoeld ter versterking van de inkomenspositie van kunstenaars. Begin oktober volgt de presentatie, aldus de artistiek directeur van het Veem Huis voor Performance.
Kunst als levensbehoefte
De politici die over de toekomst spraken, behoren deels ook tot een nieuwe generatie. Vier van de zes zitten sinds maart op het Haagse pluche. Er klonk kritiek op de ideeën van hun voorgangers. De periode van Rutte I, waarbij kunstenaars als subsidieslurpers werden weggezet, is voorbij. Kunst en cultuur is een levensbehoefte, vond Kirsten van den Hul (PvdA). Dat illustreerde ze met een persoonlijk verhaal over een politiek geladen muziekoptreden in Tunesië, waarbij politieagenten klaar stonden om in te grijpen. De vraag naar de waarde van cultuur deed zij af als banaal en verleden tijd. ‘Kunst en cultuur leren ons dat er een andere werkelijkheid bestaat. We moeten bouwen en kijken wat ons bindt. De politiek heeft de sector nodig.’ Ook sprak ze over het belang van kunst als zuurstof in deze bizarre tijden.
Nieuwe verhalen
Eerder had theatermaker Anoek Nuyens de politici haar diensten al aangeboden. ‘Heeft u een goed idee nodig? Vraag mij dan
lever ik een goed verhaal waar niemand omheen kan.’ Daaraan voorafgaand vertelde ze over de goededoelenstichting Auxilium in Kenia die ze van haar oudtante erfde. In Nederland maakte ze daarover de voorstelling Hulp. Zij speelde deze voorstelling niet alleen in het theater, maar later ook in vergaderzalen van ngo’s en campagnebureaus van politieke partijen. Als witte redder die het niet meer wist, kreeg ze volop aandacht in de media. Presentator Mart Smeets stak bij haar woorden zijn duim op ter goedkeuring. Maar had dat werkelijk iets veranderd aan de situatie van de mensen op de berg in Kenia? Alle moeite en tijd deden haar uiteindelijk beseffen dat iedereen moet… vergaderen. Het klonk ook verrassend uit de mond van een theatermaker. ‘We zoeken nieuwe verhalen. En ik hoop dat jullie zien dat kunstenaars daaraan kunnen meewerken.’ En zij voegde eraan toe: ‘geef kunst en cultuur het vertrouwen en je zal versteld staan wat eruit komt’.
Politiek van het wij
CDA’er Michel Rog was geraakt door haar verhaal, waarin hij snijvlakken zag met begrippen als rentmeesterschap, naar elkaar omkijken en naastenliefde. ‘De politiek van het wij’ viel ook in goede aarde bij Peter Kwint (SP). Rog greep dat aan om een brug tussen de twee partijen te slaan: ‘We zitten niet zover van elkaar.’ Ondanks die eensgezindheid had Nuyens het al aangekaart dat er niet één oplossing is te vinden. Dat gold natuurlijk ook voor de vraag welke waarden we willen overdragen aan toekomstige generaties. We kunnen meerdere antwoorden aanvinken. Tijdens het Paradisodebat 2017 trapte het verhaal van de toekomst af.
Kijk hier de sprekers terug
Anoek Nuyens: geef kunst tijd en vertrouwen
Abdelkarim El-Fassi: maak voor diversiteit geen plaats maar ruimte
Gijs Scholten van Aschat: de kracht van het collectief
VOOR DE VOLLEDIGE REGISTRATIE KLIK HIER